Ondernemerszaken: De maatschappelijke waarde van een onderneming

Er wordt wel gesproken over maatschappelijke waarde van een onderneming, maar hoe geef je daar invulling aan? De discussie blijft vaak hangen bij de noodzaak om voor ISO 9001 of 14001 een inventarisatie van stakeholders en hun wensen en verwachtingen uit te voeren. Toch is het nut van maatschappelijke waarde van een onderneming doorgaans groter dan de financiële waarde.

Door Ielse Lohuis en Paul Hartgers, PKM

Als het over de waarde van een onderneming gaat, dan gaat het meestal over de financiële waarde ervan. Dat is op zich logisch, want bij financiering, beursgang en bedrijfsovername is een correcte bepaling van de financiële waarde van een onderneming van groot belang. Echter, de financiële waarde is maar een onderdeel van de maatschappelijke waarde van een onderneming.

Lastig is ook dat er over de maatschappelijke waarde verschillend gedacht wordt. Naast de zuivere financiële waarde wordt er in de Angelsaksische landen vrijwel uitsluitend aan aandeelhoudersbelang gedacht. Dat belang gaat zelfs boven dat van het bedrijf, de organisatie of de medewerkers. Dat is goed te zien wanneer in het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten een grote ontslagronde in een bedrijf plaatsvindt; de waarde van de aandelen stijgt onmiddellijk sterk. En aangezien het management vaak in aandelen uitbetaald wordt, zullen directies grote reorganisaties niet uit de weg gaan. Negatieve effecten op de bedrijfsvoering, kwaliteitsbeleving, medewerkers en klantenbinding worden daarbij verwaarloosd, zoals in de laatste jaren bij Boeing te zien is.

Rijnlandse model

Het westelijk deel van het vaste land van Europa ziet deze aanpak als onwenselijk, hoewel ook in Nederland soms alleen het belang van aandeelhouders als belangrijkste wordt gezien. Toch willen we zaken zoals bij Boeing hier voorkomen. De focus ligt hier op het belang van het bedrijf en de bedrijfsorganisatie. Dit wordt ook wel het Rijnlandse model genoemd. Kortom in de wereld kijkt men verschillend aan tegen de waarde van een onderneming. Ook het Rijnlandse model heeft een te beperkte visie op de maatschappelijke waarde van een onderneming. Maar wat is die maatschappelijke waarde dan?

Doel

Je moet er bij deze benadering van uit gaan, dat een onderneming meer doelen heeft dan alleen winst, tevreden klanten en zinvol werk. Een onderneming heeft altijd een bepaald doel door een dienst te verlenen of een product op de markt te brengen, dat in een behoefte voorziet. Het zal duidelijk zijn dat een ziekenhuis, een installatiebedrijf of een bierbrouwer ieder in heel andere behoefte voorziet.

Maatschappij

Het verschil in het voorzien in behoeften, maakt ook verschil in de waarde van een onderneming. Niemand zal de maatschappelijke waarden van de zorg, de food, installateurs, ICT en ook bierbrouwers ter discussie stellen, maar fabrikanten van junkfood kunnen vanuit de volksgezondheid als onwenselijk worden gezien. Ook advocaten, makelaars en projectontwikkelaars worden maatschappelijk in een ander perspectief gezien. Allemaal zijn ze nodig, maar ze dienen andere behoeften in de maatschappij.

“De” maatschappelijke waarde van een onderneming is dus niet te bepalen door de verschillen van waardering in de wereld. Maar we kunnen van een bepaalde onderneming wel de maatschappelijke waarde bepalen.

Zoals al eerder opgemerkt heeft elke onderneming belanghebbenden. Dat zijn allereerst de klanten, medewerkers, aandeelhouders en toeleveranciers van de onderneming. Zij verdienen er geld en een maatschappelijke positie mee. Dan komt er een kring van indirecte en minder betrokken toeleveranciers, zoals de lunchzaak of catering die de broodjes levert, het restaurant of evenementenbureau voor de bedrijfsuitjes, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, maar ook kinderopvangbedrijven. Met voorzieningen in indirecte sfeer kan een onderneming, ongeacht het product of de dienst, een positieve invloed hebben op betrokkenen. Zo kiezen steeds meer bedrijven voor een menukaart op kostenbasis voor medewerkers, zodat ze hun eigen arbeidsvoorwaarden in kunnen vullen.

Negatieve invloed

Ook kan een bedrijf negatieve invloed hebben op de omgeving of het milieu, zoals bij staalproducenten als Tata Steel het geval is. Ze maken een nuttig product, maar worden als schadelijk gezien voor het milieu. Toch valt op dat er ook in de omgeving van Tata Steel verschillend gedacht wordt, afhankelijk van de betrokkenheid bij het bedrijf. Medewerkers en toeleveranciers hebben een groot belang bij het continueren van Tata Steel.

Automotive

Ten slotte het product of de dienst zelf. Zoals opgemerkt is er geen enkele discussie over het nut van de zorg, de installatiebranche en de bouw. Bij de metaalbranche zijn de meningen verdeeld, bijvoorbeeld ten aanzien van de automotive. Er zijn veel mensen, die de auto als een onwenselijk product zien. Toch voorziet de auto-industrie in een grote behoefte, als we de dagelijkse fileberichten horen.

Optelsom

De maatschappelijke waarde van een onderneming is dus een optelsom van belangen van direct en indirect betrokken bedrijven en mensen. En die optelsom kan negatief uitvallen, door een te hoge milieu­belasting, uitbuiting van medewerkers in combinatie met nutteloze producten of producten, die gevaar opleveren. Een voorbeeld van producten die gevaar opleveren zien we in de tabaksindustrie.

MVO

Wat is dan het verschil tussen de maatschappelijke waarde van een bedrijf en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)? Het eerst is hoe de waarde van een onderneming in zeer brede zin gezien wordt door de betrokkenen. Het tweede is hoe een onderneming in de maatschappij opereert. Door MVO kan de maatschappelijke waarde van een onderneming toenemen, maar MVO mag natuurlijk niet gebruikt worden voor ‘greenwashing’ van discutabele ondernemingen. Toch is duidelijk dat MVO grote waarde heeft, omdat daarmee ook de onderneming duurzamer wordt en dus de maatschappelijke waarde ervan verbetert of continueert.

Directe zin

Maar nu de vraag: wat is het nut van verhoging van de maatschappelijke waarde van een onderneming? Immers je krijgt er geen financiering door, de beurswaarde wordt er zeker niet positief door beïnvloed en veel mensen zien het nut er niet van in.

Het zal duidelijk zijn dat de maatschappelijke waarde in directe zin weinig oplevert en dat ook bedrijven met een negatieve maatschappelijk waarde nog steeds goed winst maken. Toch speelt het een rol, wat we al zien bij het aantrekken van schaars personeel. Jongeren en vakmensen willen vaak alleen werken voor een onderneming die positief in de maatschappij staat. Banken willen alleen krediet verstrekken aan ondernemingen die voldoende aandacht hebben voor maatschappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen. De overheid heeft de voorkeur bij aanbesteding van projecten voor bedrijven die aantoonbaar bezig zijn met duurzaam ondernemen.

Besef

Maar een belangrijk punt is het besef, zowel voor bedrijven, overheden als consumenten, dat bedrijven een maatschappelijke waarde hebben. Door gerichte keuzes te maken kunnen zij de maatschappelijke waarde verhogen.

PKM en Vraag & Aanbod

In de rubriek Ondernemerszaken geven Vraag&Aanbod en PKM ondernemers in de maakindustrie inzicht, informatie en oplossingen over specifieke bedrijfsitems. Hierbij worden praktisch tips gegeven om specifieke bedrijfsonderdelen beter in te vullen.