Alleen risicoanalyse leidt tot voldoende veiligheid

Ten eerste: een compleet veilige machine bestaat niet. Alle machines, ook zwaar beveiligde, kunnen verkeerd gebruikt worden. Ook de Machinerichtlijn gaat er van uit dat geheel veilige machines niet mogelijk zijn. De eis is dat de fabrikant alle moeite doet om de machine voor het beoogde gebruik zo veilig mogelijk te maken. (Dit blijkt uit Machinerichtlijn bijlage I, artikel 1.1.2 b)

Het probleem zit bij de (gevaarlijke) machines niet zozeer in de risico’s bij normaal gebruik. In mijn praktijk kom ik hier zelden problemen mee tegen. Maar al bij onderhoud ontstaan de eerste grote risico’s. Ook het tijdelijk wegvallen van energie (elektra, perslucht, hydraulische druk etc.) levert soms problemen op. De meeste ongelukken gebeuren echter bij verkeerd gebruik van de machine en daar is de fabrikant toch echt verantwoordelijk voor (‘redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik’, bijlage I artikel 1.1.2). De fabrikant moet beveiligingen zo ontwerpen en bouwen dat verkeerd gebruik niet tot letsel zal leiden. Vaak proberen operators een storing snel te verhelpen en houden ze zich niet aan de veiligheidsregels of omzeilen ze veiligheidssystemen. Hier moet bij de risicoanalyse ernstig rekening mee worden gehouden. 

Veel mensen zijn van mening dat gevaarlijke machine volledig afgeschermd moeten worden. Helaas werkt dat niet altijd. In mijn praktijk is het al twee keer voorgekomen dat medewerkers omkwamen nadat ze over een 2 meter hoog veiligheidshek klommen. De reden om over het hek te klimmen was onduidelijk en daarnaast was het bijzonder moeilijk. Toch gebeurde het. Volledig afschermen is in mijn optiek dan ook zeker niet voldoende. Er moet een goede risicoanalyse worden gemaakt. Vaak komt de beheerlast bij de eigenaar van de machine of installatie te liggen. Deze zal als werkgever moeten toezien op correct gebruik van de machine volgens de handleiding. Dat is een wettelijke eis waar rechters veel waarde aan hechten. Dat dit in de praktijk erg moeilijk is, maakt voor een rechter niet uit. 

De ervaren rotten in het vak zijn niet per se het verstandigst. Soms zie ik dat ervaren vakkrachten voorgeschreven PBM’s niet gebruiken of toch afwijken van de veiligheidsvoorschriften. Zij zijn vakman en weten het tenslotte. Helaas zijn er gevallen bekend van vakmensen die na 20 jaar ervaring toch met de klauwplaat van een draaibank in aanraking kwamen en ernstige gewond raakten. Je kunt dan niet meer zeggen dat ze de machine en de risico’s niet kenden.

Alleen een goede risicoanalyse door de fabrikant, een daarop gebaseerde goede handleiding en toezicht door de latere eigenaar (werkgever) van de machine op het werken volgens deze handleiding leidt tot voldoende veiligheid. Vooral dat laatste wordt onderschat, terwijl uit de jurisprudentie blijkt dat rechters de verantwoordelijkheid van de eigenaar/werkgever op dit punt zwaar opnemen. 

Er zijn diverse partijen die alle risico’s geheel willen uitsluiten. Die eisen dat de fabrikant naast de Machinerichtlijn ook nog aan een woud van normen voldoet. Dit is erg lastig en voorkomt bovendien bovengenoemde incidenten niet. Naar mijn mening is, naast de risicoanalyse van de fabrikant, ook het veiligheidsbewustzijn van operators, hun leidinggevenden en de directie de beste mogelijkheid om ongevallen en letsel te voorkomen. Een voorbeeld hiervan is de toolboxmeeting van VCA. Mensen vinden dit verschrikkelijk, maar het is een effectieve wijze om alle medewerkers bij de les te houden. Het is voor elk bedrijf met gevaarlijke machines makkelijk om het eenmaal per maand aan het einde van de pauze een kwartier over veiligheid te hebben. Aangeven van goed en wat fout is. Het gaat er om dat medewerkers alert blijven, de kennis hebben ze vaak wel. 

De machinerichtlijn is te downloaden via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006L0042&from=NL