Column: Over de eigen schaduw heen

Na ruim twee jaar stagnatie is de Nederlandse en Europese industrie nog niet boven Jan. In lijn met de zwakke internationale conjunctuur is de industriële productie in september verder afgenomen tot 7% onder het piekniveau van juni 2023. Toch neemt de krimp langzaam maar zeker af. De productie kwam in het derde kwartaal slechts licht lager uit dan een kwartaal eerder (-0,3%).

Positieve uitschieters zijn de forse groei van de farmaceutische industrie en de teruggekeerde groei in de productie van elektronische componenten en apparaten en kunststofproducten. Vooruitkijkend hebben producenten positievere omzetverwachtingen voor 2025 dan zij voor 2023 en 2024 hadden. Bovendien nam de volumegroei van de toegevoegde waarde van de industrie – het verschil tussen de productie en het verbruik van energie, materialen en diensten – alweer twee kwartalen toe. Toch is het vertrouwen laag en viel de ordergroei in oktober terug tot het laagste niveau van dit jaar.

Voordat we van een echte ommekeer kunnen spreken, zullen orderboeken eerst moeten aandikken. De uitvoer is daarvoor zeer bepalend. De industrie haalt ruim driekwart van de inkomsten uit het buitenland. Internationaal is de goederenvraag nu al langdurig verzwakt door de correctie na de corona-goederenhausse, de energiecrisis en de afbouw van hoogopgelopen voorraden.

Van het Nederlands fabricaat dat de grens over gaat is twee derde bestemd voor andere Europese landen. De Europese stagnatie raakt producenten dan ook hard. Ondanks het relatief sterke derde kwartaal – met 0,4% economische groei in de eurozone – zit de klad er op het ‘oude continent’ nog altijd in. Tot nu toe valt de impact van de zwakke Duitse economie op Nederland mee, maar dat kan nog veranderen naarmate de Duitse crisis zich verbreedt. De ZEW-index viel in november terug naar het op één na laagste niveau van dit jaar. Politieke onrust zorgt ervoor dat de broodnodige Duitse overheidsinvesteringen voorlopig op de lange baan worden geschoven. Over de continentale grenzen heen zorgt het tweede presidentschap van Trump voor grote onzekerheid, onder meer over hogere importtarieven voor Europese goederen. Verder houdt de in een transitie zijnde Chinese economie de vraaggroei vanuit Azië lager dan we jarenlang gewend waren. Dit alles drukt het economisch sentiment, waardoor wij een winterrecessie in de eurozone niet langer uitsluiten.

Niet zo gek dus dat de exportverwachtingen van Nederlandse ondernemers bedrukt blijven. Terwijl de zorgen over de concurrentiepositie toenemen door hoge energie- en loonkosten, blijven de orders op een zeer laag pitje staan.

Toch zijn er ook lichtpuntjes. Binnenlands en internationaal sterkt de koopkracht van consumenten verder aan. Rentes zijn dalende, wat de investeringsbereidheid ten goede komt en ondanks de grotere onzekerheid voor de langere termijn heeft de verkiezing van Trump de euro direct goedkoper gemaakt ten opzichte van de dollar, wat de druk op de export wat kan verlichten. Daarnaast mogen vooral Nederlandse producenten in de loop van 2025 meer orders verwachten van het dit jaar nog tegenvallende herstel van de halfgeleidermarkt.

Voor de langere termijn is het hoopgevend dat Europa vaker over haar eigen schaduw heen wist te springen wanneer het water haar aan de lippen stond. Een stevige crisis kan Europese leiders doen beseffen dat zij op elkaar zijn aangewezen als puntje bij paaltje komt. De defensie-uitgaven worden opgeschroefd en met het Draghi-rapport liggen er nog meer hapklare aanknopingspunten voor investeringen en hervormingen klaar.